Projenin Amacı
Ankara’da 1930-1980 Yılları Arasında Sivil Mimari Kültür Mirası: Araştırma Belgeleme ve Koruma Ölçütleri Geliştirme Projesi konut özelinde sivil mimarlık yapılarına dikkat çekilmesi, bu yapıların araştırılması, belgelenmesi ve bir Sanal Kent Arşivi (müzesi) kurulması; öte yandan kültür mirası olma özelliklerinin ortaya konularak bu yapıların korunmasının sağlanması için ölçütler geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma süresi üç yıl olarak belirlenmiş olan proje, modern dönem tartışmaları içinde önemli ve özellikli bir yere sahip olan Ankara kentinde, yine modern dönem tartışmaları içinde önemli ve özellikli bir yere sahip bir zaman aralığında inşa edilmiş konut yapılarına odaklanmıştır. Proje Başkent Üniversitesi bünyesinde yürütülmüş, TÜBİTAK ve VEKAM tarafından desteklenmiştir.
Projenin Kapsamı
Türkiye’de resmi olana yapılan güçlü vurgu nedeniyle sivil olanın çoğunlukla ihmal edildiği saptamasıyla proje, özünde sivil mimarlık yapılarının - özelde konut yapılarının - en hızla değişebilir, yok olabilir nesneler olarak algılanması sorunu üzerinde durmuş, bu sorunu -kentsel değişme süreci, nüfus artış hızı, ekonomik ve politik yaklaşımlar, yasalar ve yönetmelikler v.b. ile ilişkisinin farkında olarak - öncelikle mimarlık ortamının sorumlulukları bağlamında tartışmıştır.
Proje bir araştırma ve belgeleme projesi olarak ele alınmış olmasına rağmen, proje ekibinin bu sorun ile ilgili kaygıları ve duyarlılıkları kuramsal bir çerçevenin oluşturulması zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir. Bu konuda yeni yaklaşımların paylaşılmasına olanak sağlamak üzere; konut özelinde sivil mimarlık yapılarının tarih yazımı içinde ihmal edilen bir alan olduğu ve sınırlı sayıda örnek dışında mimarlık tarihi yazımında konut yapılarının yer almadığı, yine konut özelinde sivil mimarlık yapılarının koruma çalışmaları içinde ihmal edilen bir alan olduğu ve sınırlı sayıda örnek dışında koruma çalışmaları içinde konut yapılarının yer almadığı sorunsallarından hareketle proje ekibi tarafından geliştirilen sorulara cevap aranmıştır. Bu kapsamda 14.12.2012 tarihinde “Tarih Yazımında Sivil Mimarlık” ve 24.12.2013 tarihinde “Korumada Sivil Mimarlık” başlıkları ile iki çalıştay düzenlenmiş, her iki konunun akademik ortamda tartışılması sağlanmıştır. Proje, bu yolla mimarlık tarihi yazımında çoğunlukla dışarıda bırakılan konut yapılarının tarih yazımına dâhil edilmesi ve mimarlık ortamının dikkatinin konut yapılarına çekilerek koruma kapsamının genişletilmesi gibi iki temel beklentisini gündeme getirmiştir.
Öte yandan kamu yapıları ve kamu mekânları aracılığı ile oluşturulan resmi belleğin karşısında konut yapılarının sivil bellek oluşumu için büyük bir önem taşıdıkları öngörüsüyle proje, aynı zamanda bir sivil mimari bellek projesi olarak ele alınmıştır. Ulus inşası sürecinde oynadığı aktif rol düşünüldüğünde, Ankara özelinde projenin önemi açıktır. Ankara’nın sahip olduğu kent imgesi her zaman devlete gönderme yapar. Bu imgenin içinde sivil mimarlık kendine yer bulamaz. Bu bağlamda proje, sivil mimarlık yapılarına konut özelinde vurgu yaparken, elde edilen verilerin sivil mimari bellek oluşumu için bir potansiyel olduğu kabulünden hareket etmiştir.
Projenin Süresi
Proje kapsamında Ankara kenti, kentsel gelişme sürecine bağlı olarak üç etapta ele alınmış, buna göre proje üç yıllık bir sürede tamamlanmıştır.
Projenin Yöntemi
Projenin yöntemi araştırma, belgeleme ve Sanal Kent Arşivi (Müzesi) kurulması aşamalarından oluşmaktadır.
Araştırma Aşaması
Araştırma aşaması çok yönlü bir süreç olarak ele alınmıştır.
Sokak taramaları biçiminde sürdürülen alan çalışmaları ile tespit edilen yapılar fotoğraflanmış ve daha önceden hazırlanmış tespit föyleri doldurulmuştur. Yapıların tespitinde proje ekibi tarafından oluşturulan bir takım ölçütler esas alınmıştır. Bu ölçütler ;
biçiminde belirlenmiştir.
Literatür çalışmaları ile yapıların tespiti ise
ile gerçekleştirilmiştir.
Ayrıca;
Arkitera (www.arkitera.com), Arkiv (www.arkiv.com.tr) ve Mimarlık Müzesi (www.mimarlikmuzesi.org) sanal arşivleri taranarak, arşivlerde yer alan yapılara ulaşılmaya çalışılmıştır.
DOCOMOMO sunuşlarında yer almış yapılara, farklı araştırmalara konu olmuş yapılara, sergilenmeye değer bulunmuş yapılara ulaşılmaya çalışılmıştır.
Doç.Dr. Elvan Altan Ergut tarafından yürütülen AH 544 Architectural History Research Studio: The Modern Capital Ankara dersi kapsamında araştırma konusu olarak seçilmiş yapıların bir kısmı proje kapsamına alınmıştır.
Dr. M. Haluk Zelef tarafından yürütülen ARCH104 Graphic Communication dersi kapsamında maket çalışmasına konu olarak seçilmiş yapıların bir kısmı proje kapsamına alınmıştır.
Belgeleme Aşaması
Belgeleme aşaması fiziki belgelemeler, dönemsel belgelemeler, sözlü tarih belgelemelerinden oluşmaktadır. Bu aşamada öngörülen çalışmalar proje kapsamına alınmış olan her bir yapı ile ilgili olarak gerçekleştirilmiştir.
Fiziki Belgelemeler
Dönemsel Belgelemeler
Yapının dosya bulgularına ve dönemi içindeki önemine vurgu yapan; yapının biçimlenme kararlarına, plan çözümlerine ve mekân kurgusuna odaklanan bir metin hazırlanmış ve veri tabanına aktarılmıştır.
Sözlü-Tarih Belgelemeleri
Yapıda yaşayan kullanıcılara ulaşılmaya çalışılmış, kullanıcılardan yapının projelendirilmesi, yapım süreci, yapıldıktan sonraki gündelik yaşam pratikleri hakkında sözlü bilgi alınmıştır. Bilgi alma süreci video-röportaj, bant kayıt, sözlü görüşme biçiminde gerçekleştirilmiş ve veri tabanına aktarılmıştır. Ayrıca yapılan sözlü görüşmeler bir metin haline getirilmiş ve veri tabanına aktarılmıştır.
Sanal Kent Arşivi (Müzesi) Kurulması
Proje kapsamında, alan çalışmaları yoluyla yapılan tespitler, literatür taramaları ve diğer araştırmalar sonucunda yaklaşık 400 konut yapısına ulaşılmış, yaklaşık 200 konut yapısının veri tabanına girişi yapılmış, Sanal Kent Arşivi (Müzesi)’nde yer almak üzere 120 yapı belirlenmiştir. Belirlenen 120 yapı web ortamında paylaşılarak araştırmacılara ve kentlilere bu yapıları görme, karşılaştırma ve yorumlama olanağı sağlanmıştır. Öte yandan, web ortamında konu ile ilgili çalışmalara yol gösterici olması açısından proje kapsamında bugüne dek yapılmış olan yayınlar, gerçekleştirilmiş çalıştaylar ve sergiler ile ulusal ve uluslararası poster sunuşları da yer almaktadır. Web ortamında yer alan haritalar araştırmacıların ve kentlilerin bu yapılara ulaşmalarını sağlayacak bir içerikte hazırlanmış ve kendiliğinden bazı gezi rotaları ortaya çıkmıştır. Ayrıca konu ile ilgili araştırmaları kolaylaştırması açısından proje ekibi tarafından hazırlanmış oldukça geniş bir kaynakça, konut makaleleri dizinleri, kronolojik toplumsal dizin, kentsel gelişim mevzuatı ve ilgili diğer araştırmalar ve yayınlar da web ortamında yer almaktadır.
Özünde bir araştırma ve belgeleme çalışması olarak ele alınan proje sonuç bulguları; yeni tartışmaları mümkün kılacak bir potansiyele sahip olduğu ve bu tartışmalar için önemli bir altlık oluşturduğu düşüncesiyle web ortamında en geniş kesimlerle paylaşılmıştır.
